Các bài tiểu luận về Phật giáo của Trần Trọng Kim - E-book - ePub

Nho giáo, D?o giáo và Ph?t giáo là ba cái ngu?n g?c van hóa c?a dân t?c Vi?t nam ta t? xua. Nho giáo d?y ta bi?t cách x? k? ti?p v?t, khi?n ta bi?t du?ng an ? cho ph?i d?o làm ngu?i. D?o giáo l?y d?o làm ch? t? c? vu tr? và d?y ta nên l?y thanh tinh vô vi noi yên l?ng. Ph?t giáo d?y ta bi?t cu?c d?i là kh? não, dua ta di vào con du?ng gi?i thoát, ra ngoài cu?c ?o hóa diên d?o mà vào ch? Ni?t-bàn yên vui.
Ba h?c thuy?t ?y thành ra ba tôn giáo, ngu?i ta thu?ng g?i là Tam giáo, d?u có ?nh hu?ng r?t sâu v? du?ng tin tu?ng và s? hành vi trong cu?c sinh ho?t c?a ta ngày xua. D?n nay cu?c d?i thay d?i, ngu?i ta theo khuynh hu?ng v?t ch?t, coi r? nh?ng di?u d?o lý nhân nghia. Dó cung là s? d?i d?i bi?n hóa trong cu?c d?i.D?i là bi?n hóa không có gì là thu?ng d?nh. M?i m?t cu?c bi?n hóa l?i gi?ng m?t m?t xích trong cái dây xích, r?i cái n? ti?p giáp cái kia, thành cái dây dài không bi?t dâu là cùng t?n.
S? bi?n hóa tu?n hoàn ?y, k? th?c ra không có gì là chu?n dích nh?t d?nh, ch?ng qua là nó theo th?i mà luân chuy?n. Cái tru?c ta cho là t?t, thì bây gi? ta cho là x?u; cái bây gi? ta cho là hay, sau này ngu?i ta l?i cho là d?. D? d?, hay hay vô thu?ng vô d?nh, thành ra nhu cái trò qu? thu?t làm cho ngu?i ta mê ho?c. Các b?c thánh hi?n d?i tru?c, bi?t rõ nh?ng di?u ?y, mu?n tìm ra m?t con du?ng mà di trong dám t?i tam m? m?t, nên m?i l?p ra h?c thuy?t n?, tôn giáo kia d? dua ngu?i ta di cho kh?i m?c ph?i chông gai nguy hi?m.
Nho giáo, D?o giáo và Ph?t giáo d?u có m?t quan ni?m nhu th? c?. Song m?i m?t h?c thuy?t có m?t tôn ch? và m?t phuong pháp riêng d? h?c d?o tu thân, cho nên cách lu?n lý, cách l?p giáo và s? hành d?o có nhi?u ch? khác nhau. Bàn v? can nguyên c?a vu tr?, thì h?c thuy?t nào trong tam giáo cung l?y cái lý tuy?t d?i làm can b?n, cho v?n v?t sinh hóa d?u g?c ? cái m?t. G?i cái m?t là thái c?c, là d?o, là chân nhu hay là thái hu, danh hi?u tuy khác, nhung v?n là m?t lý.
Chia ra thì thành tram du?ng nghìn l?i, mà thu l?i ch? có m?t. Dó là cái ý c?a Kh?ng T? nói ? thiên H? t? trong Kinh D?ch r?ng: "Thiên h? d?ng quy nhi thù d?, nh?t trí nhi bách l?." Cái m?t ?y m?i th?t là cái có tuy?t d?i thu?ng d?nh t? t?i. Còn v?n v?t là s? bi?n hóa c?a cái m?t ?y, thì ch? là nh?ng cái có t? l? tuong d?i, t?c là nh?ng ?o tu?ng vô thu?ng mà thôi.