Arapça Alfabetik Sözlükler

Arap dili, köklü geçmisi, zengin literatürü ve genis cografyada konusulan bir dil olmasi sebebiyle, yüzyillar boyunca akademik çalismalarin merkezinde yer almistir. Arapçanin derinliklerini kesfetmek, kelime hazinesini dogru ve sistemli bir sekilde ögrenmek isteyenler için sözlükler vazgeçilmez birer rehberdir. Bu kitap, Arapça Alfabetik Sözlükler basligi altinda, Arapça sözlükçülük gelenegini incelemeyi, önemli sözlükleri tanitmayi ve onlarin etkin kullanim yöntemlerini akademik bir perspektifle sunmayi amaçlamaktadir.
Sözlük kelime olarak Arapça mu'cem, kâmus veya lügat kelimeleri ile karsilanan; bir dilde yer alan kelimenin öncelikle birincil daha sonra da gelebilecek diger anlamlarini, farkli telif edilme gayelerine matuf olarak deyim veya cümle içinde söyleyis ve yazilis sekillerini, kelimenin istikakini, kökünü, bunlarin telaffuz ve baska unsurlarla meydana gelen söz ve anlamlarini bazen de örneklendirerek veren çalismalardir.
Bu kelimeler içinde 'mu'cem' kelimesi 'karisikligi gidermek' anlaminda Arapça ( ???????'a-ce-me) fiilinden gelir. Dogan Aksan sözlük ile sözlük bilim arasinda iliski kurarak sözlük kavramini biraz daha farkli ele almaktadir. Ona göre sözlük bilim bir dilin ya da karsilastirmali olarak çesitli dillerin söz varligini, sözlük biçiminde ortaya koymaya yönelen, bu amaçla yöntemler koyarak uygulama yollarini gösteren bilim dalidir.
Böylece sözlük kavrami ona göre dil biliminin bir alt birimi seklinde degerlendirilmistir. Dogan Aksan sözlük bilimcisi Jacop Grim'den naklen sözlük kelimesinin tanimi hakkinda ayrica 'bir dilin sözcüklerinin abecesel dizelgesi' der. Tarihte ilk kez sözlük çalismasini M.Ö. II. yüzyilda Iskenderiye Müzesi kütüphanecisi Bizansli Aristophanes'in yapmis oldugu iddia edilir. M.Ö. XI. yüzyilda Bawetshi'nin hazirlamis oldugu söylenen Çince sözlügü de ilk yazili lexicography örnegi olarak zikredilmektedir[vi].
Terim olarak ilk kez 'Lat. Dictionarium' seklinde 1225'te John Garland tarafindan kullanildigi söylenir[vii]. Arap dünyasinda ise lügat çalismalarinin temeli Islam hukukunun iki temel kaynagi Kur'ân ve Hadis içerisindeki garip kelimelerini anlamaya yönelik Garib'ul-Kur'ân ve Garîbu'l-Hadîs tesmiyeleri ile söhret kazanmis 'mevzui lügat' da denilen teliflerle baslamistir. Bu arada belirtmemiz gereken bir diger husus da Arap dünyasinda yukarida bahsi geçen sözlük çalismalari yapilirken Avrupa'da kayda deger sözlük çalismalari ancak 17.
ve 18. yüzyillarda baslamis oldugudur. Örnegin 'lexicography' terimi Ingiltere'de 1680'de, Fransa'da da 1716 yilindan sonra kullanilmaya baslamistir[ix]. Avrupa dillerinde kapsamli ve hacimli sözlükler ancak bu dönemlerde yazilmistir. Örnegin; Fransa'da Larous, Ingiltere'de Oxford sözlükleri 19. yüzyilin eserleridir[x]. Bütün bu veriler Arap dünyasinin ortaya koydugu sözlük çalismalarinin müstakil bir ilim olarak 'lexicography' alaninda kendi içinde kaide ve kurallari ile en sistemli çalismalar oldugu anlasilmaktadir.
Arapça sözlük ve sözlük çalismalari bu dilin anlasilmasi açisindan yadsinamayacak derecede öneme haizdir. Arapça ögrenmek isteyen veya bu dile ait herhangi bir metin mütalaasinda bulunmak isteyen kimsenin müstagni kalamayacagi bir mevzudur. Bu sebeple ortaya koymaya çalistigimiz bu mütevazi çalismanin bu alanda bir nebze de olsa katki vermesi bizleri çok mutlu edecektir. Kitabin hazirlanma sürecinde, sözlüklerin yapisini anlamanin yani sira, okuyucularin bu eserlerden en verimli sekilde nasil yararlanabilecegine dair pratik bilgiler sunulmasi hedeflenmistir.
Arapça ögrenenler, akademisyenler, çevirmenler ve dil meraklilari için bir basvuru kaynagi olmasi ümidiyle, bu eserin ortaya çikmasinda emegi geçen herkese tesekkürü bir borç bilirim. Okuyuculara faydali olmasi dilegiyle.