Lo Mandarin

José Maria Eça de Queiroz (Póvoa de Varzim, 1845 - Neuilly, 1900) es un romancièr màger de la literatura europèa. De còps qualificada de realista, d'autres de naturalista, l'òbra d'Eça de Queiroz es fòrça mai qu'aquò. Grand viatjaire, en partida coma diplomata (L'Avana, Londres, París...), Eça de Queiroz a sauput completar sa formacion de jornalista e d'escrivan per una observacion fòrt lucida dels monds que frequentèt.
Eça (coma lo sonan en Portugal) amaga pas las influéncias reçaupudas d'illustres davancièrs, fins al punt de causir de títols que ne revèrtan d'autres, mai que mai de la literatura francesa (O Primo Basílio, O crime do Padre Amaro...), sens que los racontes respectius ajan res a veire. Es pas qu'una guinhada amistosa e, saique, una pròva d'umilitat. Lisbona es pas París, a pas de pretensions de vila-lum, e l'autor de Lo Mandarin se pausa pas en cap d'escòla ni en balhaire de leiçons.
Sa pròsa, apiejada sus una lenga poetica, es pastada dins una subtila mescla d'ironia eleganta e de modestia clarvesenta. Eiretièra de las literaturas dels sègles XVIII e XIX, anóncia ja lo biais dels grands prosistas del sègle XX. Lo Mandarin presenta las caracteristicas que disèm. A la diferéncia dels romans monumentals ja citats, o del cap d'òbra Os Maias, es un roman cortet que, ni per tot, es plan representatiu de l'òbra d'Eça de Queiroz.
Per moments nos fa pensar al Voltaire de sos melhors contes. Mas dins lo tèma causit, dins l'atmosfèra creada, dins lo biais d'evocar personatges e païsatges, lo legeire que coneis los racontes de Jorge Luis Borges se mainarà qu'Eça anóncia ja la pròsa de l'escrivan argentin, una de las melhoras del sègle XX. E s'enganarà pas ja que, per l'autor de Ficcions, Eça de Queiroz "es un dels mai grands escrivans de totes los tempses" .
Es estat un vertadièr plaser de seguir, un còp de mai, mas dapasset pel trochaman de la revirada, las pesadas del Mandarin dins sas erranças e sos èrraments. Esperam que serà parièr per lo que lo legirà.